Dec 30 2010
Noorse krant: “US$ 2 miljard JSF prijsstijging verzwegen”
In Noorwegen is opnieuw een heftige politieke discussie ontbrand over de al langer omstreden beslissing JSF straaljagers te kopen, nadat de krant Aftenposten rapporteerde dat uit gelekte Wikileaks documenten blijkt dat de prijs 66% hoger is dan bij de Noorse kandidaten evaluatie in 2008 en dat dit al sinds september 2009 bekend is, maar door de regering is verzwegen.
De doorgaans welingelichte Noorse krant Aftenposten, die toegang heeft tot alle Wikileaks documenten, meldt dat uit memo’s uit september 2009 van de Amerikaanse ambassade blijkt dat de prijs van nieuwe JSF vliegtuigen voor Noorwegen zal uitkomen op NOK 30 miljard, dat is circa 40% duurder (NOK 12 miljard of ca. US$ 2 miljard) dan de prijs zoals gehanteerd in november 2008, het moment dat de Noorse regering besloot de JSF te gaan aanschaffen. In november 2008 werd bij de kandidatenevaluatie verondersteld dat voor ca. 50 toestellen NOK 18 miljard (ca. US$ 3 miljard) betaald moest worden. Slechts een jaar later blijkt de US$ 3 miljard uit de Noorse kandidatenevaluatie plotseling US$ 5 miljard te zijn geworden. De prijsstijgingen na september 2009 zijn niet in deze bedragen verwerkt.
Aftenposten baseert zich op een vertrouwelijke memo van een ontmoeting die de Amerikaanse ambassade had met het Noorse ministerie van Handel en Industrie (september 2008). De Noorse kandidatenevaluatie werd tegelijk gehouden met de Nederlandse evaluatie in 2008.
Noorwegen bang voor negatieve spiraal meerkosten JSF
In de Aftenposten staat dat rekening gehouden wordt met een verdere kostenstijging. De Noorse autoriteiten zijn van mening dat de oplopende kosten van de JSF meer landen kunnen doen besluiten om minder JSF toestellen te kopen. Hierdoor zal de aanschafprijs nog hoger komen, omdat de vaste kosten verdeeld worden over een geringer aantal bestelde toestellen. De bekende neerwaartse spiraal, die eerder bij de F-22 Raptor geleid heeft tot stopzetting van de productie, kan daar het gevolg van zijn. Hoewel de nieuwe prijs gebaseerd is op een iets hoger aantal toestellen dan in september 2009 kan de grote stijging daar niet door verklaard worden. De krant Aftenposten verwijst in het artikel naar de prijs die Israël gaat betalen, hier blijkt namelijk een soortgelijke prijsstijging.
Noors besluit gebaseerd op onjuiste kandidatenvergelijking
In november 2008 maakte de Noorse regering - tot verrassing van insiders plotseling een maand eerder - bekend dat de keuze op de JSF gevallen was. Het toestel zou volgens de Noorse Defensie goedkoper zijn dan de Zweedse concurrent Saab Gripen. Naar nu (opnieuw) blijkt heeft er in de Noorse kandidatenvergelijking geen daadwerkelijke keuze plaats kunnen vinden op basis van de prijs. In tegenstelling tot de Zweedse leverancier gaf Lockheed Martin namelijk geen gegarandeerde prijs, maar een “prijsindicatie”. De uiteindelijke prijs hangt af van het onzekere aantal – van door alle partnerlanden - bestelde toestellen, zo meldt de directeur van het Noorse Ministerie van Defensie in de Aftenposten.
Het Noorse Ministerie van Handel en Industrie wilde geen commentaar geven. Het verwees naar het Noorse ministerie van Defensie. Deze wilde ook niet ingaan op Wikileaks berichten. Wel zegt een woordvoerder dat hij niet schrikt van de prijsstijging, omdat hij verwacht dat deze later weer gaat dalen, afhankelijk van het aantal te bestellen toestellen.
Noorwegen onder druk gezet door Amerika
Eerder heeft Aftenposten gemeld dat de Noorse regering door Amerika onder druk is gezet om zich voor de JSF uit te spreken. Ook werd de export van Amerikaanse radaronderdelen naar de Saab Gripen tijdelijk geblokkeerd (zie ook JSFnieuws 13 december ’10). Deze werd pas weer vrijgegeven op het moment dat Noorwegen een positief besluit over de JSF had genomen. Ook was de Noorse regering bang voor minder tegenorders van Lockheed Martin. De Amerikaanse ambassade had Noorwegen laten weten dat de keuze voor de Saab Gripen de betrekkingen tussen beide landen zou beschadigen. De Amerikanen gaven te kennen dat het invloed zou hebben op de militaire banden (vooral in de Noorse Luchtmacht waar alle piloten worden opgeleid in de VS), op de samenwerking op een groot aantal Noorse en Amerikaanse bedrijven en dat het zou leiden tot vermindering van het contact tussen militaire leiders en politici. Een positief besluit voor de Gripen, zo veronderstelden de Amerikanen, zou de 40 jaar durende samenwerking op defensiegebied tussen de Amerika en Noorwegen sterk doen veranderen (Aftenposten 3 december 2010).
Noorse lessen voor Nederland
Er is een belangrijke parallel te trekken met Nederland. De kandidatenvergelijking van Nederland is in dezelfde tijd gemaakt. Het Nederlandse besluit om te kiezen voor de JSF kwam slechts enkele maanden na de Noorse bekendmaking. In beide landen is de kandidatenvergelijking, door nieuwe feiten volledig achterhaald. De Nederlandse kandidatenevaluatie had betrekking op kwaliteit, prijs en levertijd. De kwaliteit en prestaties liggen continu onder vuur van internationale deskundigen. De prijs is sinds 2008 met circa 70% gestegen. De levertijd is na 2008 met vier jaar opgeschoven. De vraag is hoe realistisch het is beslissingen op basis van deze – achterhaalde – evaluatie vanuit een soort tunnelvisie te blijven handhaven.
Maar wat nog interessanter is, in het licht van de publicatie deze week in het Noorse Aftenposten, is de vraag of de Verenigde Staten ook de Nederlandse regering onder druk gezet heeft om voor de JSF te gaan kiezen. Misschien geven nieuwe Wikileaks documenten ooit meer duidelijkheid.
Auteur: Jan Glas
Bronnen:
Aftenposten; 28-dec-2010; Lars Inge Staveland; “Nye jagerfly vil koste 12 milliarder mer”
News in English 29-dec-2010; “Fighter jet price seems to soar”
JSFNIEUWS101230-JG